Là một nguồn tài nguyên chiến lược không thể tái tạo, đất hiếm đã trở thành tâm điểm cạnh tranh giữa các cường quốc. Với sự thống trị của Trung Quốc trong chuỗi công nghiệp đất hiếm, đặc biệt là trong lĩnh vực luyện và tách quặng, các nền kinh tế lớn như Mỹ, Liên minh châu Âu và Nhật Bản đang nỗ lực định hình lại bức tranh chuỗi cung ứng đất hiếm toàn cầu thông qua những can thiệp chưa từng có từ chính phủ. Từ việc Bộ Quốc phòng Mỹ trực tiếp đầu tư vào các doanh nghiệp đất hiếm, đến việc EU đặt ra các mục tiêu định lượng rõ ràng cho tự chủ chuỗi cung ứng, và các quốc gia giàu tài nguyên như Brazil và các nước Đông Nam Á thúc đẩy nâng cấp công nghiệp thông qua hạn chế xuất khẩu, một cuộc cạnh tranh toàn diện xoay quanh đất hiếm đang ngày càng gia tăng.
Châu Mỹ: Sự can thiệp trực tiếp của vốn nhà nước và sự trỗi dậy của chủ nghĩa dân tộc tài nguyên chiến lược
Khu vực châu Mỹ đang trở thành chiến trường then chốt cho việc đa dạng hóa nguồn cung đất hiếm toàn cầu, với các chính phủ áp dụng các chiến lược can thiệp khác biệt nhưng có chủ đích. Hoa Kỳ đang đẩy nhanh việc tái thiết chuỗi công nghiệp đất hiếm thông qua sự tham gia trực tiếp của vốn nhà nước.
Vào tháng 7 năm 2025, Bộ Quốc phòng Mỹ đã mua lại 15% c cổ phần của MP Materials, nhà sản xuất đất hiếm lớn nhất Hoa Kỳ, với giá 400 triệu đô la, trở thành c cổ đông lớn nhất. Động thái này vượt ra ngoài h hỗ trợ chính sách truyền thống, phản ánh sự triển khai trực tiếp vốn nhà nước vào các khoáng sản chiến lược.
Chính phủ Mỹ cũng đảm bảo mức giá sàn 110 đô la mỗi pound cho neodymium và dysprosium từ MP Materials (gấp đôi giá thị trường hiện tại tại Trung Quốc) và cam kết tìm kiếm khách hàng cho toàn bộ sản lượng nam châm đất hiếm của công ty trong thập kỷ tới. Đổi lại, Apple đã đưa ra thỏa thuận mua hàng trị giá 500 triệu đô la.
Mô hình "giá do chính phủ bảo đảm + thỏa thuận mua hàng dài hạn" này làm giảm đáng kể rủi ro cho vốn tư nhân đầu tư vào các dự án đất hiếm và phục vụ như một chiến lược cốt lõi để Mỹ xây dựng lại chuỗi cung ứng.
Là quốc gia có trữ lượng đất hiếm lớn thứ hai thế giới, Brazil đang tích cực thúc đẩy phát triển đất hiếm. Chính phủ Brazil đã xác định 27 dự án liên quan đến đất hiếm trên khắp bảy bang và đang cung cấp 5 t tỷ R$ (khoảng 6,4 t tỷ nhân dân tệ) các khoản vay ưu đãi thông qua Ngân hàng Phát triển Kinh tế và Xã hội Quốc gia.
Vào tháng 11 năm 2025, chính phủ Brazil tiếp tục ủy quyền sử dụng trái phiếu khuyến khích để tài trợ cho các dự án khoáng sản chiến lược, dự kiến thu hút 5,2 tỷ R$ (khoảng 981 triệu đô la) đầu tư hàng năm. Bộ trưưởng Mỏ và Năng lượng Silveira tuyên bố rõ ràng: "Chúng tôi muốn Brazil dẫn đầu quá trình chuyển đổi năng lượng toàn cầu—không chỉ đơn thuần là nhà cung cấp nguyên liệu thô, mà là một nhân tố chủ chốt trong chuỗi giá trị khoáng sản chiến lược cho một tương lai bền vững trên Trái đất."
Brazil cũng đang tích cực tham gia Đối tác An ninh Khoáng sản (MSP) do Mỹ dẫn đầu, mở c cửa đầu tư đất hiếm cho vốn từ Mỹ, Nhật Bản, châu Âu, Ấn Độ và những nơi khác, trong khi hạn chế sự tham gia của vốn Trung Quốc, thể hiện xu hướng rõ ràng về "thoái vốn Trung Quốc." Chính phủ Canada cũng áp dụng các biện pháp can thiệp trực tiếp. Vào tháng 11 năm 2025, Bộ trưởng Tài nguyên Thiên nhiên Canada tuyên bố rằng chính phủ đã bắt đầu nghiên c cứu việc mua lại cổ phần trong các dự án sản xuất và chế biến khoáng sản chiến lược, bao gồm cả các cơ sở chế biến đất hiếm. Động thái này rõ ràng phản chiếu chiến lược đầu tư vào MP Materials của Mỹ, phản ánh lập trường chung của các quốc gia Bắc Mỹ về an ninh chuỗi cung ứng đất hiếm.
Châu Á: Xây dựng mạng lưới liên minh song song với chủ nghĩa dân tộc tài nguyên
Cuộc cạnh tranh đất hiếm ở châu Á thể hiện đặc điểm đa tầng, với cả việc xây dựng mạng lưới liên minh do Mỹ dẫn đầu và các chính sách dân tộc chủ nghĩa ở các quốc gia giàu tài nguyên.
Hoa Kỳ đang tích c cực xây dựng một liên minh chuỗi cung ứng đất hiếm ở khu vực châu Á-Thái Bình Dương. Vào tháng 10 năm 2025, trong chuyến thăm của ông Trump đến Nhật Bản, Mỹ và Nhật Bản đã ký kết khuôn khổ hợp tác về đất hiếm và khoáng sản chiến lược. Hai bên sẽ thiết lập một cơ chế tài chính chung, một hệ thống dự trữ và một nhóm phản ứng nhanh về an ninh cung ứng khoáng sản chiến lược do Bộ Năng lượng Hoa Kỳ (DOE) và Bộ Kinh tế, Thương mại và Công nghiệp Nhật Bản dẫn đầu. Là một trong số ít quốc gia bên ngoài Trung Quốc có chuyên môn sâu về công nghệ nam châm, các công ty Nhật Bản, như Shin-Etsu Chemical và Hitachi Metals, sở hữu công nghệ nam châm tiên tiến. Thông qua khuôn khổ này, chuyên môn công nghệ của Nhật Bản sẽ kết hợp với nền tảng tài nguyên và tiềm năng mở rộng quy mô của Mỹ để cùng nhau định hình lại chuỗi cung ứng đất hiếm khu vực.
Ở Đông Nam Á, mặc dù Malaysia đã ký một thỏa thuận khoáng sản chiến lược với Hoa Kỳ vào tháng 10 năm 2025, nước này vẫn duy trì lệnh cấm xuất khẩu quặng thô. Bộ trưưởng Thương mại Malaysia, Tengku Zafrul Aziz nhấn mạnh: "Chúng tôi không còn muốn trở thành một quốc gia chỉ khai thác và xuất khẩu nguyên liệu thô giá rẻ như trước đây." Chính sách này nhằm khuyến khích đầu tư nước ngoài và chia sẻ công nghệ, thúc đẩy chế biến quặng thô đất hiếm tại địa phương và nâng cao năng lực nắm bắt giá trị từ tài nguyên.
Việt Nam, nước nắm giữ trữ lượng đất hiếm lớn thứ hai thế giới (sau Trung Quốc), cũng đã trở thành đối tác hợp tác then chốt của Hoa Kỳ. Vào tháng 10 năm 2025, Mỹ và Việt Nam đã ký kết khuôn khổ hợp tác đất hiếm, theo đó Hoa Kỳ sẽ h hỗ trợ Việt Nam phát triển tài nguyên đất hiếm thông qua chuyển giao công nghệ và đầu tư tư nhân. Tuy nhiên, năng lực sản xuất và tinh chế hiện tại của Việt Nam còn hạn chế, và việc phát triển quy mô lớn vẫn đang trong giai đoạn đầu.
Châu Âu: Quá trình chuyển đổi khó khăn từ phụ thuộc thị trường sang tự chủ chiến lược
Châu Âu phải đối mặt với những thách thức nghiêm trọng trong chuỗi cung ứng đất hiếm và đang nỗ lực giảm sự phụ thuộc bên ngoài thông qua luật pháp, tài trợ và hợp tác nội khối.
Liên minh châu Âu đã thông qua Đạo luật Nguyên liệu Thô Chiến lược vào năm 2024, đặt ra các mục tiêu c cụ thể cho năm 2030: ít nhất 10% nhu cầu đất hiếm của EU được khai thác tại địa phương, 40% được chế biến tại địa phương, 25% đến từ tái chế và không phụ thuộc quá 65% vào bất kỳ quốc gia nào đối với bất kỳ nguyên liệu thô chiến lược nào. Hiện tại, châu Âu yêu cầu khoảng 18.000 tấn nam châm hàng năm, nhưng sản xuất trong nước chỉ đạt 1.000 tấn, dẫn đến khoảng cách cung-cầu đáng kể.
Vào tháng 10 năm 2025, Ủy ban châu Âu đã công bố kế hoạch "RESourceEU", nhằm giảm sự phụ thuộc vào nguyên liệu chiến lược từ Trung Quốc. Kế hoạch bao gồm việc thiết lập dự trữ kim loại chiến lược, thành lập một nền tảng mua sắm tập trung và đẩy nhanh h hỗ trợ tài chính cho các dự án khai thác và tinh chế trong nước.
Là một quốc gia thành viên cốt lõi của EU, Pháp đang tích c cực tiến hành chiến dịch "săn tìm kho báu" trên toàn quốc để thăm dò có hệ thống các mỏ quặng kim loại hiếm của mình. Cục Nghiên cứu Địa chất và Khai thác mỏ Pháp đã khởi động một đợt khảo sát tài nguyên mới vào tháng 2 năm 2024, dự kiến hoàn thành vào năm 2029, tập trung vào các tài nguyên then chốt như lithium, tungsten, antimony và đất hiếm.
Châu Âu cũng đang tích cực thúc đẩy sự phát triển của các dự án đất hiếm trong nước. Nhà máy luyện đất hiếm đặt tại Lac, Pháp, đã nhận được sự hỗ trợ chung từ chính phủ Pháp và Nhật Bản; đây là nhà máy duy nhất bên ngoài Trung Quốc có khả năng chế biến tất cả 17 nguyên tố đất hiếm. Nhà máy sản xuất nam châm vĩnh cửu lớn nhất châu Âu của Estonia đã đi vào hoạt động vào tháng 9 năm 2025, với sản lượng ban đầu hàng năm là 2.000 tấn và công suất dự kiến cuối cùng là 5.000 tấn.
Phân tích các mô hình và công cụ can thiệp chính của chính phủ
Các mô hình can thiệp chính phủ trong ngành công nghiệp đất hiếm trên toàn cầu có thể được tổng hợp thành những dạng thức sau：
Đầu tư trực tiếp và góp vốn c cổ phần：Bộ Quốc phòng Mỹ trực tiếp nắm c cổ phần trong MP Materials，trong khi chính phủ Canada dự kiến mua lại cổ phần các dự án khoáng sản chiến lược，phản ánh sự tham gia trực tiếp của vốn nhà nước vào lĩnh vực đất hiếm．Mô hình này có thể nhanh chóng giải quyết tình trạng thiếu vốn của tư nhân nhưng có thể làm dấy lên lo ngại về bóp méo thị trường．
Bảo đảm giá và hợp đồng thu mua dài hạn：Chính phủ Mỹ thiết lập mức giá sàn cho sản phẩm đất hiếm và cam kết mua hàng dài hạn，giảm đáng kể rủi ro thị trường cho doanh nghiệp．Mô hình＂chính phủ định hướng，thị trường vận hành＂này đã trở thành công cụ quan trọng để Mỹ và phương Tây tái cấu trúc chuỗi cung ứng đất hiếm．
Chính sách thương mại và kiểm soát xuất khẩu：Malaysia duy trì lệnh cấm xuất khẩu quặng thô，trong khi Brazil hạn chế xuất khẩu nguyên liệu thô chưa chế biến，đều nhằm thúc đẩy phát triển năng lực chế biến trong nước．Những chính sách chủ nghĩa dân tộc tài nguyên này có thể tác động đến nguồn cung toàn cầu trong ngắn hạn，nhưng về lâu dài có thể định hình lại c cục diện thương mại đất hiếm toàn cầu．
Xây dựng liên minh và＂hợp tác với đối tác tin cậy＂：Mỹ thành lập Đối tác An ninh Khoáng sản（MSP）để tạo ra liên minh chuỗi cung ứng loại trừ Trung Quốc，với các thành viên bao gồm Nhật Bản，Úc，Canada，Hàn Quốc，Ấn Độ và một số quốc gia EU．Cơ chế＂đa phương thu nhỏ＂này đang trở thành công cụ ngoại giao then chốt để Mỹ và phương Tây tái cấu trúc chuỗi cung ứng khoáng sản chiến lược．
Đơn giản hóa quy định và h hỗ trợ tài chính：Brazil thiết lập Hội đồng Chính sách Khoáng sản Quốc gia（CNPM）gồm 18 bộ ngành，chuyên hoạch định chiến lược khai khoáng quốc gia giai đoạn ２０２５－２０５０．Các nước cũng hỗ trợ dự án đất hiếm thông qua nhiều công c cụ như ưu đãi thuế，cho vay ưu đãi và tài trợ trái phiếu．
Các quốc gia giàu tài nguyên như Brazil và Malaysia đang thúc đẩy công nghiệp hóa địa phương thông qua hạn chế xuất khẩu，tìm kiếm sự cân bằng giữa khối Mỹ－Tây và Trung Quốc．Trong tương lai，chuỗi cung ứng đất hiếm sẽ trở nên đa dạng hóa và khu vực hóa hơn，nhưng lợi thế công nghệ và chi phí của Trung Quốc trong luyện kim và tách quặng sẽ khó bị thay thế trong ngắn hạn．
Cuộc cạnh tranh đất hiếm toàn cầu là cuộc tranh giành vị thế chủ đạo công nghiệp tương lai, khi các chính phủ trên thế giới chuyển từ vai trò quan sát thị trường sang thành phần tích c cực, nỗ lực tận dụng sức mạnh nhà nước để thúc đẩy phát triển ngành công nghiệp đất hiếm địa phương.
