Tập đoàn MP Materials của Mỹ công bố thành lập liên doanh lọc quặng đất hiếm tại Ả Rập Xê Út cùng Bộ Quốc phòng Mỹ và Tập đoàn Khai thác Mỏ Ả Rập Xê Út (Maaden). Thông tin này đẩy giá cổ phiếu MP Materials tăng hơn 10% trong phiên giao dịch sớm. Liên doanh này, một trong những nhà máy lọc đất hiếm đầu tiên tại Trung Đông, sẽ xử lý nguyên liệu thô đất hiếm từ Ả Rập Xê Út và các khu vực khác để sản xuất oxit đất hiếm nhẹ và nặng đã tách. Theo thỏa thuận, Maaden Ả Rập Xê Út sẽ nắm giữ không dưới 51% c cổ phần kiểm soát, trong khi MP Materials và Bộ Quốc phòng Mỹ cùng sở hữu 49% c cổ phần, với Bộ Quốc phòng Mỹ cung cấp nguồn vốn không truy đòi.
Với động thái này của MP Materials, việc phát triển đất hiếm tại Trung Đông, tiêu biểu là Ả Rập Xê Út, đã lộ diện trước công chúng.
Cơ cấu c cổ phần của dự án hợp tác đất hiếm Mỹ-Ả Rập Xê Út phản ánh cân nhắc chiến lược của các bên liên quan. Maaden Ả Rập Xê Út nắm 51% cổ phần kiểm soát, đảm bảo vị thế chủ đạo của Ả Rập Xê Út với dự án, trong khi ở 49% c cổ phần do MP Materials và Bộ Quốc phòng Mỹ cùng nắm giữ, Bộ Quốc phòng Mỹ sẽ hỗ trợ tài chính "không truy đòi", còn MP Materials đóng góp công nghệ tách và lọc đất hiếm.
Sự sắp xếp này là điển hình cho mô hình đổi tài nguyên lấy công nghệ: Ả Rập Xê Út cung cấp tài nguyên, vốn và lợi thế khu vực, trong khi Mỹ h hỗ trợ công nghệ và chính phủ. Với Bộ Quốc phòng Mỹ, đây là bước đi then chốt trong chiến lược đất hiếm toàn cầu của họ.
Ngay từ tháng 7/2025, Lầu Năm Góc đã mua c cổ phần của MP Materials với giá 400 triệu USD, trở thành c cổ đông lớn nhất. Hợp tác này là sự mở rộng chiến lược đó, nhằm xây dựng chuỗi cung ứng đất hiếm thay thế Trung Quốc thông qua hệ thống liên minh.
Ả Rập Xê Út không phải quốc gia truyền thống về tài nguyên đất hiếm, nhưng khảo sát địa chất gần đây cho thấy tiềm năng tài nguyên khổng lồ của nước này. Theo đánh giá của Cục Địa chất Ả Rập Xê Út, nước này nắm giữ trữ lượng đất hiếm khoảng 3,2 triệu tấn, chiếm 1,5% tổng toàn cầu. Đáng chú ý hơn, mỏ Jabal Sayid tại Ả Rập Xê Út chứa khoảng 552.000 tấn đất hiếm nặng và 355.000 tấn tài nguyên đất hiếm nhẹ, được ước tính có khả năng là trữ lượng đất hiếm giá trị thứ tư thế giới.
Các nguyên tố đất hiếm nặng này bao gồm những nguyên tố quan trọng như dysprosi và terbi, vốn rất quan trọng cho các ứng dụng quốc phòng hiện đại．Ngoài đất hiếm，Ả Rập Xê Út sở hữu một nền tảng tài nguyên khoáng sản phong phú．Nước này đã xác định được 48 loại khoáng sản，ít nhất 15 trong số đó có giá trị thương mại đáng kể，với giá trị khoáng sản tiềm năng ước tính lên tới 2．5 nghìn t tỷ USD．
Các nguồn tài nguyên này cung cấp nền tảng vật chất cho việc đa dạng hóa nền kinh tế Ả Rập Xê Út．Ả Rập Xê Út vẫn còn tiềm năng lớn trong thăm dò tài nguyên khoáng sản．
Như các chuyên gia từ Cục Địa chất Trung Quốc lưu ý，"Khiên Ả Rập là một thể bồi tụ đại dương trẻ giàu tài nguyên khoáng sản đa kim"．
Tuy nhiên，do tập trung lâu dài vào dầu mỏ và bỏ qua các khoáng sản khác，vẫn còn hơn 5，000 mỏ khoáng sản đang chờ được phát triển．
Động lực thúc đẩy phát triển ngành công nghiệp đất hiếm của Ả Rập Xê Út bắt nguồn từ chiến lược chuyển đổi kinh tế "Tầm nhìn 2030"．Tầm nhìn này nhằm thiết lập lĩnh vực khai khoáng thành trụ cột thứ ba của nền kinh tế，sau dầu mỏ và hóa dầu，từ đó giảm sự phụ thuộc vào doanh thu dầu mỏ．
Theo Tầm nhìn 2030，Ả Rập Xê Út lên kế hoạch tăng giá trị ước tính tài nguyên khoáng sản lên 2．5 nghìn t tỷ USD và tận dụng chế biến đất hiếm để thâm nhập vào các ngành công nghiệp chiến lược như năng lượng mới và trí tuệ nhân tạo．Kế hoạch chuyển đổi kinh tế do Thái tử Ả Rập Xê Út Mohammed bin Salman thúc đẩy đòi hỏi sự h hỗ trợ công nghiệp mới．Chế biến đất hiếm，với tư cách là một ngành công nghệ cao và giá trị gia tăng cao，phù hợp với tầm nhìn của Ả Rập Xê Út về các ngành công nghiệp tương lai．Ả Rập Xê Út dự kiến đầu tư gần 100 t tỷ USD vào lĩnh vực khai khoáng trước năm 2035，với khoảng 20 tỷ USD cho các dự án đầu tư hiện đang được triển khai ổn định．
Quỹ đầu tư quốc gia Ả Rập Xê Út đóng vai trò then chốt trong quá trình chuyển đổi khai khoáng của nước này．Tập đoàn Khai khoáng Ả Rập Xê Út (Ma'aden)，do Quỹ Đầu tư Công (PIF) kiểm soát，không chỉ hợp tác với MP Materials để phát triển đất hiếm mà còn mở rộng dấu chân tài nguyên khoáng sản toàn cầu thông qua Manara Minerals，chẳng hạn như mua lại 10% c cổ phần của Vale Base Metals．
Hợp tác đất hiếm Mỹ－Ả Rập Xê Út diễn ra trong bối cảnh cạnh tranh công nghệ Mỹ－Trung gia tăng．Hiện Trung Quốc kiểm soát khoảng ７０％ khai thác đất hiếm toàn cầu và ９０％ sản xuất nam châm，sự thống trị thị trường này khiến Mỹ cùng đồng minh bất an．
Tháng １０／２０２５，Bộ Thương mại Trung Quốc công bố biện pháp kiểm soát xuất khẩu đất hiếm mới，quy định mọi sản phẩm chứa trên ０．１％ thành phần đất hiếm Trung Quốc đều cần được chính phủ phê duyệt trước khi xuất khẩu．Quy định này trên thực tế trao cho Bắc Kinh quyền phủ quyết đối với chuỗi cung ứng linh kiện quốc phòng trọng yếu．
Với Mỹ，an ninh chuỗi cung ứng đất hiếm gắn liền với an ninh quốc phòng．Khoảng ７８％ chương trình vũ khí Mỹ phụ thuộc vào linh kiện nam châm đất hiếm．Khi năng lực quân sự Mỹ được nâng cấp mở rộng，nhu cầu nam châm hàng năm có thể tăng gấp ba vào năm ２０３０，đạt khoảng １０，０００ tấn．Bộ Quốc phòng Mỹ xếp đất hiếm vào hàng thiết yếu an ninh quốc gia và đặt mục tiêu tự chủ chuỗi cung ứng vào năm ２０２７．
Thông qua hợp tác đất hiếm，Ả Rập Xê Út nhằm thâm hóa quan hệ chiến lược với Mỹ．Trong chuyến thăm Mỹ của Thái tử Ả Rập Xê Út，hai nước ký kết khuôn khổ chiến lược nhằm đảm bảo chuỗi cung ứng uranium，kim loại，nam châm vĩnh c cửu và khoáng sản chiến lược．Hợp tác này giúp Ả Rập Xê Út giành được sự ủng hộ ngoại giao trong khu vực，đồng thời nâng cao vị thế đối tác chiến lược．
Ả Rập Xê Út không phải quốc gia Trung Đông duy nhất tìm kiếm chuyển đổi ngành khai khoáng．Các nhà sản xuất dầu khí truyền thống trong khu vực như UAE，Qatar và Oman cũng đẩy nhanh nỗ lực giành chỗ đứng trong lĩnh vực khoáng sản và kim loại．Bằng cách mở rộng hiện diện trong chuỗi công nghiệp pin，họ nhằm định vị lại ảnh hưởng trên thị trường năng lượng toàn cầu．
Tập đoàn International Resources Holding của UAE công bố kế hoạch thiết lập trung tâm giao dịch đồng tại Abu Dhabi và đã thành lập đội ngũ giao dịch khoáng sản ６０ người tập trung vào kim loại chuyển đổi năng lượng như lithium．Công ty này cũng mua ５１％ c cổ phần Mỏ Đồng Mopani của Zambia với giá １．１ t tỷ USD．
Trong khi đó，Qatar tham gia cạnh tranh khoáng sản và kim loại thông qua mở rộng kênh tài chính．Tháng 8 năm 2024, Cơ quan Đầu tư Qatar công bố khoản đầu tư 180 triệu USD vào công ty đầu tư khai thác mỏ Ireland TechMet, tích c cực xây dựng danh mục đầu tư trong lĩnh vực công nghiệp và công nghệ.
Oman đang tìm cách định vị mình là trung tâm hậu cần cho nguyên liệu thô pin và đang tập hợp một đội ngũ giao dịch để quản lý xuất khẩu khoáng sản, hợp lý hóa quy trình để hội nhập tốt hơn vào chuỗi cung ứng pin toàn cầu.
Cạnh tranh giữa các quốc gia Trung Đông này về khoáng sản quan trọng phản ánh sự điều chỉnh chiến lược của các nước sản xuất tài nguyên trong bối cảnh chuyển đổi năng lượng toàn cầu đang tăng tốc. Đối với các nước Trung Đông sản xuất dầu mỏ vốn lâu nay phụ thuộc vào doanh thu hydrocarbon, thay đổi tư duy đã trở thành điều bắt buộc—khoáng sản và kim loại đang mở ra một con đường mới cho họ.
Các nước Trung Đông phải đối mặt với thách thức công nghệ nghiêm trọng trong việc phát triển ngành công nghiệp đất hiếm. Công nghệ tách và tinh chế đất hiếm rất phức tạp, đặc biệt là công nghệ tách đất hiếm nặng, vốn lâu nay bị Trung Quốc độc quyền.
Ả Rập Xê-út hầu như không có nền tảng về công nghệ luyện đất hiếm và phải hoàn toàn dựa vào chuyển giao công nghệ từ MP Materials. Tình trạng khan hiếm nước là một nút thắt cổ chai lớn khác đối với các nước Trung Đông trong việc phát triển ngành công nghiệp đất hiếm. Chế biến khoáng sản, đặc biệt là tách đất hiếm, đòi h hỏi nguồn tài nguyên nước đáng kể, trong khi Trung Đông nhìn chung đối mặt với tình trạng thiếu nước, điều này trực tiếp hạn chế quy mô chế biến.
Mặc dù Ả Rập Xê-út sở hữu nguồn dầu thô dồi dào và giá rẻ, có thể cung cấp hỗ trợ năng lượng cho việc triển khai các hoạt động khoáng sản và kim loại quan trọng, nhưng vấn đề khan hiếm nước không thể được giải quyết hoàn toàn thông qua lợi thế năng lượng. Ngành công nghiệp đất hiếm ở Trung Đông, mà đại diện là Ả Rập Xê-út, chắc chắn sẽ còn một chặng đường dài và gian nan phía trước.
