Gần đây, Mỹ đã đưa ra các "điều khoản chuyển tải" trong các hiệp định thương mại mới với các nước như Việt Nam và Indonesia. Mặc dù các quy định này có vẻ nhắm vào việc lách thuế thông qua định tuyến qua nước thứ ba, nhưng thiết kế của chúng rõ ràng phản ánh ý đồ chiến lược nhắm vào Trung Quốc. Về bản chất, chúng đại diện cho một thành phần chính trong nỗ lực của Mỹ nhằm thúc đẩy "phi Trung Quốc hóa" các chuỗi cung ứng toàn cầu.
Các điều khoản này áp đặt thuế trừng phạt cao, tăng cường kiểm tra quy tắc xuất xứ và cố ý giữ định nghĩa xuất xứ mơ hồ - qua đó trao cho cơ quan Mỹ quyền tự do rộng rãi để tăng chi phí và rủi ro cho hàng hóa Trung Quốc nhập vào thị trường Mỹ thông qua Đông Nam Á. Trường hợp Việt Nam, một số hàng hóa bị coi là "chuyển tải" có thể phải chịu thuế lên tới 40%, so với chỉ 20% đối với hàng xuất khẩu trực tiếp tại địa phương. Hiệp định với Indonesia cũng áp đặt các hạn chế bổ sung đối với hàng hóa không được phân loại là có nguồn gốc địa phương, làm tăng thêm sự không chắc chắn và gánh nặng tuân thủ cho các sản phẩm Trung Quốc tái xuất qua khu vực này.
Đáng chú ý hơn, các lĩnh vực mục tiêu - pin lithium, tấm năng lượng mặt trời và khoáng sản quan trọng - trùng khớp gần như hoàn toàn với thế mạnh xuất khẩu cốt lõi của Trung Quốc. Các quy định này phù hợp với việc Mỹ tăng thuế đối với "ba mới" của Trung Quốc (xe điện, pin lithium và quang điện), cùng nhau tạo thành một chiến lược kiềm chế đa tầng nhằm ngăn chặn chuỗi công nghiệp Trung Quốc mở rộng ra nước ngoài. Đồng thời, các hiệp định áp đặt điều kiện tiếp cận thị trường yêu cầu Việt Nam và Indonesia áp dụng các tiêu chuẩn do Mỹ dẫn đầu trong các lĩnh vực như quy chuẩn công nghệ và quy định dữ liệu. Điều này thực chất gây áp lực buộc họ tách khỏi Trung Quốc về mặt tích hợp chuỗi cung ứng, quy tắc thương mại và định hướng chính sách. Về cơ bản, Mỹ đang đổi quyền tiếp cận thị trường để lấy sự liên kết chiến lược - một sự thay đổi phản ánh vai trò ngày càng lớn của địa chính trị so với logic thị trường trong thương mại toàn cầu.
Đặc biệt đáng chú ý là thực tế các điều khoản chuyển tải này dự kiến có hiệu lực vào ngày 1 tháng 8 năm 2025 - cùng ngày với đợt tăng thuế tiếp theo của Mỹ đối với Trung Quốc. Sự đồng bộ này cho thấy mức độ phối hợp và kế hoạch dài hạn cao, nhấn mạnh rằng các biện pháp này không phải là công cụ thương mại riêng lẻ, mà là một phần của chiến lược rộng lớn hơn nhằm định hình lại mạng lưới công nghiệp toàn cầu. Hoa Kỳ đang cố gắng xây dựng một hệ thống cung ứng song song ở Đông Nam Á, lấy chính mình làm trung tâm và loại trừ Trung Quốc, thúc đẩy các nền kinh tế khu vực phải “chọn phe” ở cấp độ chuỗi cung ứng và từ đó xây dựng một “mạng lưới không có Trung Quốc” thực tế.
Để đối phó với thách thức này, Trung Quốc phải hành động trên nhiều mặt trận. Đầu tiên, Trung Quốc cần tăng cường hội nhập tại địa phương của các doanh nghiệp Trung Quốc đang hoạt động ở Đông Nam Á — tăng cường tuân thủ, minh bạch trong nguồn cung và địa phương hóa hoạt động — để giảm thiểu nguy cơ bị gắn mác là “vận chuyển qua lại”. Điều này bao gồm các liên doanh, khu công nghiệp cùng đầu tư và các sáng kiến thương hiệu địa phương. Thứ hai, Trung Quốc nên thương lượng các quy tắc xuất xứ rõ ràng và có thể thực thi được với các đối tác thương mại của mình để ngăn chặn việc lạm dụng các tiêu chuẩn mơ hồ như là rào cản thương mại ngụy trang. Thứ ba, điều quan trọng là phải đa dạng hóa các thị trường xuất khẩu bằng cách tăng tốc tiếp cận các khu vực mới nổi như Trung Đông, Mỹ Latin và Châu Phi, từ đó giảm sự phụ thuộc quá mức vào Hoa Kỳ. Thứ tư, Trung Quốc nên tăng cường khả năng tự cung tự cấp trong các ngành công nghiệp then chốt — đặc biệt là trong pin, năng lượng mặt trời và xe điện — bằng cách tăng cường chuỗi cung ứng trong nước và nâng cao khả năng chống chịu kinh tế.
Ngoài ra, Trung Quốc cần cải thiện hệ thống cảnh báo rủi ro thương mại và cơ chế hướng dẫn quy định để giúp các công ty điều hướng trong các môi trường tuân thủ ngày càng phức tạp. Trung Quốc cũng nên chủ động tham gia vào việc xây dựng quy tắc thương mại toàn cầu thông qua các nền tảng đa phương như WTO, trong khi xây dựng các cơ chế song phương và khu vực để thúc đẩy các tiêu chuẩn thương mại công bằng, minh bạch và không phân biệt đối xử.
Cuối cùng, các điều khoản vận chuyển qua lại không chỉ là một điều chỉnh kỹ thuật — chúng đánh dấu một bước ngoặt trong đó thương mại toàn cầu ngày càng được định hình bởi các ưu tiên an ninh và sự liên kết địa chính trị. Để bảo vệ vị trí của mình, Trung Quốc phải phản ứng chủ động, suy nghĩ lâu dài và thích ứng một cách chiến lược với bối cảnh quốc tế đang thay đổi này.
