SMM

Ｉ．　Ｔín hiệu tái cơ cấu thị trường toàn cầu

Thương mại phế liệu đồng toàn cầu đang bước vào chu kỳ tái cấu trúc mới．　Trong thập kỷ qua， mạng lưới thương mại phế liệu đồng toàn cầu phụ thuộc cao vào Trung Quốc， hình thành mô hình tuần hoàn “xuất khẩu nguyên liệu thô – luyện kim Trung Quốc – tái xuất sản phẩm”．　Tuy nhiên， kể từ khi Trung Quốc thực thi Lệnh cấm nhập khẩu chất thải rắn năm ２０１８， chuỗi cung ứng toàn cầu buộc phải t tổ chức lại， và khối lượng lớn phế liệu đồng đã chuyển hướng sang các nước Đông Nam Á．

Đến năm ２０２０， khi các nước Đông Nam Á dần thắt chặt kiểm soát nhập khẩu， thị trường phế liệu đồng toàn cầu đang trải qua “giai đoạn hai của tái cân bằng dòng chảy”．　Theo thông tin công khai， khối lượng thương mại phế liệu đồng toàn cầu đạt khoảng ６ triệu tấn vào năm ２０２４．　Trung Quốc vẫn là nhà nhập khẩu phế liệu đồng lớn nhất， chiếm khoảng ４０％ nhập khẩu toàn cầu．　Hoa Kỳ và Liên minh châu Âu là nhà xuất khẩu chính， nhưng điểm đến xuất khẩu của họ ngày càng đa dạng， cho thấy mô hình phân bổ lại khu vực rõ rệt．　Mạng lưới thương mại phế liệu đồng toàn cầu do đó đang trải qua quá trình tái định hình cấu trúc cơ bản．

ＩＩ．　Chuyển dịch chính sách của Trung Quốc và tác động toàn cầu

Trung Quốc

Xuyên suốt quá trình phát triển thương mại phế liệu đồng toàn cầu， chính sách luôn là yếu tố trung tâm định hình dòng chảy thương mại．　Trong thập kỷ qua， chuyển đổi quy định của Trung Quốc đã đánh dấu khởi đầu hiệu quả cho việc tái cấu trúc thị trường phế liệu đồng toàn cầu．　Trong nhiều năm， Trung Quốc là nhà nhập khẩu phế liệu đồng lớn nhất thế giới， chiếm khoảng ４０％ khối lượng thương mại toàn cầu．　Vào thời điểm đó， Trung Quốc cho phép nhập khẩu một số chất thải rắn （bao gồm dây điện đã qua sử dụng， động cơ， linh kiện điện tử và nhựa） dưới danh mục “tài nguyên tái chế”， để xử lý trong nước．　Mô hình này đóng góp đáng kể vào thu hồi tài nguyên và cung ứng nguyên liệu thô nhưng cũng gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng và rối loạn quản lý．

Năm ２０１８， Trung Quốc chính thức triển khai Lệnh cấm nhập khẩu chất thải rắn， ban đầu cấm ２４ danh mục chất thải rắn， sau đó mở rộng phạm vi， và đến năm ２０２１， cấm mọi hình thức nhập khẩu chất thải rắn．　Trong khuôn khổ này， phế liệu đồng trở thành trường hợp đặc biệt．　Thông qua tiêu chuẩn quốc gia GB／T ３８４７１－２０１９ “Nguyên liệu đồng tái chế”， Trung Quốc phân loại lại phế liệu đồng có độ tinh khiết cao， tạp chất thấp thành “nguyên liệu tái chế” thay vì “chất thải rắn”．Sự thay đổi này đã chuyển hệ thống nhập khẩu từ "thông quan dễ dàng" sang "kiểm soát chất lượng hàng đầu".

Tác động xuất hiện ngay lập tức: phế liệu đồng chất lượng thấp bị chặn hiệu quả, khối lượng lớn phế liệu đồng từ Mỹ và châu Âu chuyển hướng sang khu vực khác. Số liệu phản ánh rõ hiệu ứng chính sách — nhập khẩu phế liệu đồng của Trung Quốc giảm từ 3.55 triệu tấn năm 2017 xuống 2.58 triệu tấn năm 2018, giảm 27%, và tiếp tục giảm xuống còn 0.95 triệu tấn vào năm 2020, giảm 73% so với đỉnh năm 2017. Dù nhập khẩu dần phục hồi lên 2.25 triệu tấn năm 2024, vẫn thấp hơn nhiều so với mức cao lịch sử. Khung chính sách tiêu chuẩn cao của Trung Quốc năm 2018 trực tiếp kích hoạt làn sóng tái cấu trúc thương mại phế liệu đồng toàn cầu đầu tiên.

Đông Nam Á

Sau khi Trung Quốc siết chặt kiểm soát nhập khẩu, Đông Nam Á tạm thời trở thành "khu vực tiếp nhận thay thế" chính của thế giới đối với phế liệu đồng. Các nước như Malaysia, Việt Nam, Thái Lan và Indonesia, tận dụng lợi thế gần gũi và thủ tục hải quan dễ dãi hơn, nhanh chóng hấp thụ lượng thương mại chuyển hướng từ Trung Quốc.

Ví dụ, nhập khẩu phế liệu đồng của Malaysia tăng vọt từ 17,000 tấn năm 2017 lên đỉnh 570,000 tấn năm 2019, trước khi giảm xuống 448,000 tấn năm 2021. Tuy nhiên, sự mở rộng nhanh chóng này dẫn đến ô nhiễm môi trường, buôn lậu và gia công không tuân thủ, thúc đẩy các nước này tăng cường quy định:

• Malaysia giới thiệu hệ thống chứng nhận SIRIM năm 2021, yêu cầu phế liệu đồng nhập khẩu chứa ít nhất 94.75% đồng và giới hạn mức tạp chất, đồng thời tăng cường kiểm tra cảng và truy xuất nguồn gốc, kéo dài đáng kể thời gian thông quan.
• Việt Nam ban hành Luật Bảo vệ Môi trường mới năm 2020, áp đặt tiêu chuẩn tinh khiết nghiêm ngặt hơn và hệ thống quản lý nhập khẩu theo hạn ngạch.
• Thái Lan sửa đổi quy định của Bộ Môi trường năm 2023, củng cố cấp phép nhập khẩu và khai báo nguồn gốc, đồng thời cấm rõ ràng nhập khẩu phế liệu hỗn hợp.

Các biện pháp này đã biến Đông Nam Á từ "trung tâm trung chuyển" phế liệu đồng thành khu vực có tiêu chuẩn môi trường và quy định cao hơn. Hiệu quả thể hiện rõ trong số liệu nhập khẩu — tại Malaysia, tổng nhập khẩu phế liệu đồng giảm từ 448,000 tấn năm 2021 xuống 228,000 tấn năm 2022, giảm 49% so với cùng kỳ, và chỉ phục hồi nhẹ lên 270,000 tấn vào năm 2024, vẫn thấp hơn 39% so với đỉnh trước quy định. Kết quả là nhiều thương nhân đã chuyển hướng chuỗi cung ứng sang Ấn Độ và Trung Đông, đánh dấu sự khởi đầu của quá trình tái cân bằng thứ hai trong dòng chảy thương mại toàn cầu.

Châu Âu và Hoa Kỳ

Trong khi đó, các nền kinh tế phương Tây đã chuyển sang kiểm soát kép cả xuất khẩu và sản xuất phế liệu đồng. Tại Liên minh châu Âu, Công ước Basel và Cơ chế Điều chỉnh Biên giới Carbon (CBAM) đã trở thành những trụ cột chính sách cốt lõi — hạn chế xuất khẩu phế liệu chất lượng thấp và tích hợp phát thải carbon vào các yêu cầu thương mại. Mục tiêu là ngăn chặn rò rỉ ô nhiễm đồng thời khuyến khích tái chế vòng kín trong EU. Tại Hoa Kỳ, Viện Công nghiệp Tái chế Phế liệu (ISRI) tiếp tục thúc đẩy tiêu chuẩn hóa xuất khẩu, trong khi các luật và ưu đãi thuế đã được ban hành để thúc đẩy tái chế trong nước và giảm sự phụ thuộc vào tái chế ở nước ngoài.

Nhìn chung, các nhà nhập khẩu và xuất khẩu phế liệu đồng lớn trên thế giới đang chuyển từ mô hình thương mại “mở” sang mô hình “tiêu chuẩn cao và ràng buộc về môi trường”. Mặc dù điều này làm tăng ma sát thương mại và giảm hiệu quả, nhưng nó cũng đẩy nhanh quá trình phát triển của ngành hướng tới chất lượng, minh bạch và tính bền vững.

III. Tái cơ cấu dòng chảy thương mại: Sự trỗi dậy của các trung tâm mới

Sự phát triển của chính sách không chỉ thay đổi hướng đi của dòng phế liệu đồng mà còn thúc đẩy các công ty tái cấu trúc chuỗi cung ứng và phân bổ năng lực. Trong những năm gần đây, thị trường phế liệu đồng toàn cầu đã phát triển từ “quá cảnh Đông Nam Á” sang “tái cân bằng đa khu vực”.

Giai đoạn I (2018–2020): Đông Nam Á là khu vực quá cảnh thay thế của Trung Quốc Sau lệnh cấm nhập khẩu của Trung Quốc, khối lượng lớn phế liệu đồng từ Mỹ, châu Âu và Nhật Bản đã được chuyển hướng sang Đông Nam Á. Malaysia, Việt Nam và Thái Lan trở thành các trung tâm quá cảnh và chế biến nhẹ chủ chốt, nơi phế liệu đồng được nhập khẩu dưới nhãn “tài nguyên có thể tái chế”, trải qua phân loại cơ bản hoặc nấu chảy, sau đó tái xuất sang Trung Quốc để luyện kim.

Giai đoạn II (2021–2024): Quy định siết chặt và dòng chảy đa dạng hóa Khi các thách thức về môi trường và tuân thủ nổi lên, các quốc gia Đông Nam Á đã áp dụng các biện pháp kiểm soát nhập khẩu chặt chẽ hơn, dẫn đến sự đa dạng hóa dòng chảy. Ấn Độ và Trung Đông nổi lên như những trung tâm tiếp nhận mới — Ấn Độ với cơ sở luyện kim vững chắc và nhu cầu hạ nguồn ngày càng tăng, và UAE với các chính sách cảng tự do thu hút nhiều nhà máy tái chế. Các quốc gia khác như Thổ Nhĩ Kỳ, Ả Rập Xê-út và Hàn Quốc cũng đang mở rộng công suất tái chế và trở thành một phần không thể thiếu của mạng lưới luân chuyển toàn cầu mới.

Giai đoạn III (từ 2025 trở đi): Kỷ nguyên thương mại đa cực Thương mại phế liệu đồng hiện đang bước vào một giai đoạn tái cơ cấu cấu trúc mới. Với sự mở rộng nhanh chóng của năng lực tái chế ở Ấn Độ, UAE và Hàn Quốc, các thị trường mới nổi đang xây dựng các hệ thống nấu luyện và tinh chế toàn diện. Thương mại phế liệu đồng toàn cầu đang chuyển đổi từ sự phụ thuộc vào một thị trường thống trị duy nhất sang một hệ thống đa trung tâm, dẫn đầu bởi các quốc gia có lợi thế về chính sách và sản xuất. Theo SMM, từ năm 2015 đến 2024, nhập khẩu phế liệu đồng vào Ấn Độ và Trung Đông tăng trưởng ổn định — nhập khẩu của Ấn Độ tăng từ 175,000 tấn năm 2015 lên 330,000 tấn năm 2024.

IV. Động lực địa chính trị và tương lai

Thương mại phế liệu đồng toàn cầu đang chuyển từ động lực giá cả sang chủ yếu được định hình bởi chính trị và sự tuân thủ. Chính sách thương mại quốc tế, tiêu chuẩn xanh và ma sát địa chính trị đang cùng nhau định nghĩa lại chi phí và cấu trúc của các dòng chảy xuyên biên giới.

Căng thẳng thương mại Mỹ–Trung kéo dài đã làm gián đoạn các chuỗi thương mại truyền thống. Để tránh các rào cản thuế quan và hạn chế về xuất xứ, một số nguyên liệu được chuyển hướng qua Đông Nam Á hoặc Mexico, hình thành các mạng lưới cung ứng ngày càng phức tạp. Tuy nhiên, "thương mại vòng vo" này đang đối mặt với rủi ro ngày càng tăng khi sự giám sát hải quan và xác minh xuất xứ được tăng cường, kéo dài thời gian thông quan và làm tăng chi phí.

Đồng thời, CBAM của EU đang tác động sâu sắc đến chuỗi cung ứng kim loại toàn cầu. Đối với các nhà tái chế và luyện kim châu Á, sản xuất carbon thấp, chứng nhận xanh và khả năng truy xuất nguồn gốc đã trở thành yêu cầu thiết yếu để duy trì khả năng tiếp cận thị trường châu Âu. Để ứng phó, các quốc gia Đông Nam Á đang đẩy nhanh việc phát triển hệ sinh thái nấu luyện xanh, một động thái thúc đẩy nâng cấp công nghiệp nhưng cũng làm tăng chi phí tuân thủ.

Nhìn về phía trước, vai trò của Đông Nam Á với tư cách là trung tâm tái xuất và tái chế phế liệu đồng chính của thế giới dự kiến sẽ suy giảm. Trong khi quy định môi trường và sự giám sát nhập khẩu sẽ kìm hãm các hoạt động cấp thấp, thì Ấn Độ và Trung Đông được kỳ vọng sẽ trở thành các trung tâm mới, tận dụng lợi thế về chi phí, cơ sở hạ tầng cảng biển và chính sách đầu tư mở.

Tóm lại, dưới tác động tổng hợp của chính sách môi trường, rào cản thương mại và các thay đổi địa chính trị, thương mại phế liệu đồng toàn cầu sẽ phát triển theo hướng các chuỗi cung ứng xanh hơn và mang tính địa phương hóa. SMM ước tính đến năm 2030, chi phí thương mại phế liệu đồng xuyên biên giới sẽ tăng khoảng 15% so với mức hiện tại, trong khi lợi nhuận ngành ngày càng dịch chuyển từ các nhà giao dịch truyền thống sang các doanh nghiệp luyện kim tích hợp và tuân thủ.

V. Phế Liệu Đồng: Từ Chất Thải Thành Tài Nguyên Chiến Lược

Trong thập kỷ qua, các mô hình thương mại chủ yếu được định hình bởi chính sách và các thay đổi địa chính trị. Tuy nhiên ngày nay, việc tái cấu trúc dòng chảy phế liệu đồng không chỉ đại diện cho sự điều chỉnh thương mại, mà còn là một sự chuyển đổi công nghiệp có hệ thống.

Sự hội tụ của căng thẳng địa chính trị, tuân thủ môi trường và tiêu chuẩn carbon đang cùng nhau tạo ra một trật tự toàn cầu mới về phế liệu đồng. Trọng tâm chính sách đã chuyển từ "hạn chế và tiếp cận" sang "chứng nhận và truy xuất nguồn gốc", trong khi các doanh nghiệp đang chuyển hướng từ "định hướng xuất khẩu" sang "tái chế tại chỗ và luyện kim xanh".

Khi các quốc gia theo đuổi các chiến lược tự chủ tài nguyên và kinh tế tuần hoàn, giá trị của bản thân đồng đang được định nghĩa lại — phế liệu đồng không còn chỉ là chất thải có thể thu hồi, mà đã trở thành một vật liệu chiến lược thiết yếu cho quá trình chuyển đổi năng lượng và khả năng phục hồi của ngành sản xuất.

Có thể dự đoán rằng thị trường phế liệu đồng toàn cầu sẽ tiếp tục phát triển theo hướng minh bạch hơn, chuẩn hóa hơn và bền vững hơn. Những ai có thể thiết lập các hệ thống tuân thủ, carbon thấp và có thể truy xuất nguồn gốc trước tiên sẽ giành được lợi thế quyết định trong giai đoạn tiếp theo của cuộc cạnh tranh đồng toàn cầu.